Ing tengah-tengah kabudayan Jawa sing sugih lan mistis, dongeng-dongeng mitos tetep dadi bagéan penting saka warisan lisan sing ditularaké saka generasi menyang generasi. Salah sawijining dongeng sing misuwur yaiku Ploso Kuning, crita mitos saka Désa Menturo, Kecamatan Sumobito, Kabupatèn Jombang, Jawa Timur. Dongeng iki ora mung nyritakaké babagan kahanan supernatural, nanging uga nduwèni makna jero lan pesen moral sing relevan kanggo urip saben dina. Lokasi utama ing crita iki yaiku Puthuk Simping, sawijining bukit sing dianggep suci déning masarakat setempat. Artikel iki bakal njlèntrèhaké kanthi rinci babagan dongeng Ploso Kuning, kalebu pendahuluan, latar belakang, crita utama, lan penutup sing ngemot pesan moral.
Pendahuluan
Dongeng Ploso Kuning minangka salah sawijining crita mitos sing misuwur ing Désa Menturo, Sumobito, Jombang. Crita iki wis dadi bagéan saka tradhisi lisan masarakat setempat lan asring dicritakaké déning wong tuwa marang anak-anaké minangka cara kanggo ngajari babagan budaya, sejarah, lan nilai-nilai moral. Dongeng iki njupuk papan ing Puthuk Simping, sawijining bukit sing ora mung misuwur amarga kaendahan alamé, nanging uga amarga dianggep minangka papan sing keramat lan kebak karo energi spiritual.
Miturut tradhisi, Ploso Kuning minangka crita babagan interaksi antarané manungsa lan makhluk gaib sing manggon ing Puthuk Simping. Dongeng iki ora mung nyenengaké, nanging uga ngandhut piwulang babagan pentinge ngurmati alam, ngajèni leluhur, lan njaga harmoni antarané donya nyata lan donya gaib. Kanthi mangkono, Ploso Kuning dadi luwih saka mung crita; iku minangka bagéan saka identitas budaya masarakat Menturo. Ing artikel iki, kita bakal njelajah crita iki kanthi lengkap, wiwit saka latar belakang papané nganti crita utama sing penuh karo unsur mitos.
Latar Belakang: Menturo, Sumobito, Jombang
Menturo minangka sawijining désa sing dumunung ing Kecamatan Sumobito, Kabupatèn Jombang, Provinsi Jawa Timur. Désa iki misuwur amarga kaendahan alamé sing asri, kalebu sawah-sawah sing ijo lan bukit-bukit sing alus. Masyarakat Menturo umumé manggon saka tani lan tetanèn, lan padha urip kanthi cara sing harmonis karo alam. Kabudayan Jawa sing kuwat banget ana ing désa iki, lan tradhisi lisan kaya dongeng Ploso Kuning tetep urip lan dilestarikaké déning masarakat.
Sumobito, minangka kecamatan ing Jombang, nduwèni sejarah sing dawa lan sugih. Wilayah iki wis dadi bagéan saka karajan-karajan Jawa kuna lan nduwèni akeh situs sejarah lan arkeologi. Kabupatèn Jombang dhéwé misuwur amarga dadi papan kelairan sawetara tokoh agama lan budaya sing misuwur ing Indonesia, kalebu ulama lan seniman. Lokasi iki nduwèni posisi sing strategis ing Jawa Timur, dadi salah sawijining kabupatèn sing nduwèni pengaruh budaya sing gedhé.
Puthuk Simping, lokasi utama ing dongeng Ploso Kuning, minangka sawijining bukit cilik sing dumunung ing Désa Menturo. Bukit iki nduwèni pemandangan sing apik banget, kanthi wit-witan sing tuwa lan watu-watu gedhé sing dianggep suci. Masyarakat setempat percaya yen Puthuk Simping minangka papan sing dikuwasani déning roh-roh leluhur lan makhluk gaib, lan padha asring nganakaké ritual lan upacara ing kono kanggo ngajèni roh-roh kasebut. Bukit iki uga dadi papan sing disenengi kanggo meditasi lan tapa, amarga dianggep nduwèni energi spiritual sing kuwat. Kanthi latar belakang iki, Puthuk Simping dadi papan sing sampurna kanggo crita mitos kaya Ploso Kuning.
Crita Utama: Dongeng Ploso Kuning
Dongeng Ploso Kuning nyritakaké babagan sawijining pemuda saka Désa Menturo sing jenengé Joko. Joko minangka wong sing pinter lan wani, nanging uga nduwèni rasa penasaran sing gedhé babagan donya gaib. Sawijining dina, nalika lagi mlaku-mlaku ing Puthuk Simping, Joko nemokaké sawijining wit gedhé sing ora tau dideleng sadurungé. Wit iki duwèni godhong-godhong sing kuning padhang, lan ing sangisoré wit, ana sawijining ploso (kolam cilik) sing banyuné uga kuning kaya emas. Joko kagèt lan penasaran, mula dhèwèké mutusaké kanggo nyedhaki wit kasebut.
Nalika Joko nyedhaki wit, dhèwèké krungu swara sing alus lan merdu, kaya swara wanita sing lagi nyanyi. Swara iki kaya-kaya teka saka wit gedhé iku. Joko wiwit ngrasakaké geter ing awaké, nanging rasa penasarane luwih gedhé tinimbang rasa wediné. Dhèwèké terus nyedhaki wit lan pungkasané nemokaké yen ing sangisoré wit ana sawijining guwa cilik sing ditutupi déning wit-witan.
Kanthi ati-ati, Joko mlebu ing guwa kasebut. Ing jerone guwa, dhèwèké nemokaké pemandangan sing ora biasa. Ana sawijining tlaga cilik sing banyuné kuning padhang, lan ing tengah-tengah tlaga, ana sawijining putri ayu sing lagi lungguh ing watu. Putri iki nganggo busana tradisional Jawa sing mewah, lan rambuté dawa lan ireng legam. Dhèwèké lagi nyanyi kanthi swara sing merdu, lan laguné kaya-kaya ngandhut mantra sing kuwat.
Joko kagèt lan wedi, nanging uga ora bisa ngalih saka kaendahan putri kasebut. Sawisé sawetara wektu, putri kasebut mandheg nyanyi lan ngalih marang Joko. Kanthi swara sing lembut, dhèwèké ngomong, “Sugeng rawuh, Joko. Aku wis nunggu kowé suwé.”
Joko kaget amarga putri kasebut ngerti jenengé. Dhèwèké nyoba kanggo takon, “Sapa kowé? Lan kepriyé kowé ngerti jenengku?”
Putri kasebut mesem lan mangsuli, “Aku minangka penjaga Puthuk Simping, lan aku wis ngawasi kowé wiwit cilik. Kowé minangka wong sing dipilih kanggo nampa kawruh lan kekuwatan saka donya gaib.”
Joko bingung lan ora ngerti apa sing kudu ditindakaké. Putri kasebut nerusaké, “Nanging, kanggo nampa kekuwatan iki, kowé kudu ngliwati ujian. Ujian iki bakal nguji keberanian, kebijaksanaan, lan ati sing resik.”
Joko setuju kanggo ngliwati ujian kasebut, amarga dhèwèké kepéngin ngerti luwih akèh babagan donya gaib lan kepéngin mbantu masarakaté. Putri kasebut banjur maringi Joko telung tantangan sing kudu diselesaikan.
Tantangan Pisanan
Tantangan pisanan yaiku nemokaké kembang sing tuwuh ing puncak Puthuk Simping, sing mung mekar nalika rembulan purnama. Joko kudu nggawa kembang iki menyang putri sadurungé srengéngé surup. Kanthi tekad sing kuwat, Joko munggah menyang puncak bukit lan nemokaké kembang kasebut. Dhèwèké bali menyang guwa lan maringi kembang marang putri.
Tantangan Kapindho
Tantangan kapindho yaiku nyritakaké crita babagan leluhuré sing paling dhèwèké hormati. Joko nyritakaké babagan mbah buyuté, sing minangka wong sing wicaksana lan misuwur amarga kebijaksanaané. Putri kasebut seneng karo crita Joko lan ngakoni yen dhèwèké wis ngajèni leluhuré kanthi bener.
Tantangan Katelu
Tantangan katelu lan pungkasan yaiku ngadhepi rasa wediné dhéwé. Putri kasebut nyipta ilusi sing nuduhaké Joko marang kahanan sing paling dhèwèké wedi, yaiku kelangan kulawargané. Joko kudu ngadhepi ilusi iki lan mbuktèkaké yen dhèwèké bisa ngatasi rasa wediné. Kanthi ati sing kuwat lan iman marang kulawargané, Joko bisa ngliwati tantangan iki.
Sawisé Joko sukses ngliwati telung tantangan, putri kasebut ngakoni keberanian lan kebijaksanaané. Dhèwèké maringi Joko sawijining kalung sing nduwèni kekuwatan gaib, sing bisa digunakaké kanggo nglindhungi désané saka bebaya lan maringi kamakmuran. Nanging, putri kasebut uga ngelingaké Joko supaya ora nggunakaké kekuwatan iki kanggo tujuan sing ala, amarga bakal nduwèni akibat sing ala.
Joko bali menyang désané kanthi kalung kasebut lan nggunakaké kekuwatané kanggo mbantu masarakat. Désa Menturo dadi luwih makmur lan aman, lan Joko dadi pahlawan sing dihormati. Nanging, dhèwèké tansah ngelingi piwulang saka putri kasebut lan ora tau nggunakaké kekuwatané kanggo kepentingan pribadi.
Pesen Moral lan Makna Jero
Dongeng Ploso Kuning ora mung crita babagan petualangan lan kekuwatan gaib, nanging uga ngandhut pesen moral sing jero. Salah sawijining pesen utama yaiku pentinge ngajèni alam lan makhluk gaib sing manggon ing jerone. Masarakat Jawa percaya yen alam minangka bagéan saka donya spiritual, lan kanthi ngajèni alam, kita uga ngajèni roh-roh sing manggon ing kono.
Kajaba iku, crita iki uga ngajari babagan keberanian, kebijaksanaan, lan ati sing resik. Joko, minangka tokoh utama, nuduhaké yen kanthi tekad lan iman, kita bisa ngatasi tantangan apa wae. Nanging, dhèwèké uga diajari supaya ora sombong lan tansah ngelingi asal-usulé.
Pesen liyane yaiku babagan tanggung jawab. Nalika Joko nampa kekuwatan gaib, dhèwèké kudu nggunakaké kanthi bijaksana lan kanggo kebaikan masarakat. Iki minangka pangeling yen kekuwatan lan kawruh kudu diiringi déning tanggung jawab lan moral sing dhuwur.
Penutup
Dongeng Ploso Kuning minangka crita mitos sing ora mung nyenengaké, nanging uga ngandhut piwulang lan pesen moral sing relevan kanggo urip saben dina. Kanthi njlèntrèhaké interaksi antarané manungsa lan donya gaib, crita iki ngelingaké kita babagan pentinge ngajèni alam, ngormati leluhur, lan urip kanthi harmonis karo lingkungan sekitar. Puthuk Simping, minangka lokasi utama ing crita iki, dadi simbol saka kekuwatan spiritual lan budaya sing kudu dilestarikaké.
Kanthi njaga lan nglestarikaké dongeng-dongeng tradisional kaya Ploso Kuning, kita ora mung njaga warisan budaya, nanging uga ngajari generasi mudha babagan nilai-nilai luhur sing wis ditularaké déning leluhur. Muga-muga crita iki tetep urip lan dadi inspirasi kanggo masarakat Menturo lan saindenging Jawa.